Ισχύς, Εξουσία, Επιρροή & Δύναμις : Παραξηγημένες έννοιες με επιπτώσεις στην ηγεσία, τη διοίκηση των επιχειρήσεων και τη δημόσια διοίκηση

Γιώργος Ντάκος, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος, ΣΤΕΔΗΜΑ Α.Ε, www.stedima.gr

Συχνά αυτοί και αυτές που έχουν εξουσία, είτε είναι μεμονωμένα πρόσωπα είτε θεσμοί είτε κράτη θεωρούν ότι έχουν την ισχύ και τη δύναμη να καταφέρουν τα πάντα. Είναι όμως έτσι;

Η θεωρητική φυσική μελετά την ισχύ ως το χρονικό ρυθμό στον οποίο συντελείται ένα έργο ή μια ενέργεια. Η συσχέτιση δηλαδή της ισχύος με το έργο είναι δεδομένη και πρακτικά και θεωρητικά. Στην κοινωνιολογία / φιλοσοφία, η ισχύς σχετίζεται με την ικανότητα ενός ατόμου να έχει τον έλεγχο καταστάσεων και άλλων ανθρώπων, μέσα στο περιβάλλον που δραστηριοποιείται. Στην πολιτική φιλοσοφία εξάλλου, ο Μακιαβέλι συνδέει την πολιτική με την ισχύ και τον έλεγχο. Η ρήση του πως ο σκοπός αγιάζει τα μέσα ακολουθεί την κλασική σχολή ρεαλιστικού κυνισμού που ισχυρίζεται ότι ο ιδεαλισμός είναι αφέλεια και ότι κανείς πρέπει να εκλογικεύσει το συναίσθημα προκειμένου να πετυχαίνει τους σκοπούς του. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με πολλούς άλλους, από τον Mahatma Gandhi έως τον Martin Luther King που κατηγορηματικά απέρριπταν το ενδεχόμενο “πλάγια και πονηρά μέσα” να χρησιμοποιούνται με στόχο τον τελικά “απώτερο” καλό σκοπό.

Στις επιχειρήσεις τα πράγματα κινούνται ανάμεσα στα δύο άκρα. Υπάρχουν επιχειρήσεις όπου τα λεγόμενα “company politics” παίζουν τεράστιο ρόλο συχνά εις βάρος αρετών όπως ικανότητα και αποτελεσματικότητα των στελεχών. Αντίθετα υπάρχουν επιχειρήσεις, συχνά οικογενειακού τύπου που δρουν σχεδόν αποκλειστικά με βάση το συναίσθημα.

Ο Charles Handy γράφει πως για να κατανοήσουμε τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς οφείλουμε να κατανοήσουμε τις αλληλοεπιδράσεις ανάμεσα στις έννοιες ισχύς και επιρροή καθώς αυτές αποτελούν το συνδετικό ιστό ανάμεσα στους ανθρώπους μιας επιχείρησης και το στόχο της.

Στη διοίκηση επιχειρήσεων, αλλά εισέτι περισσότερο, την κρατική / δημόσια διοίκηση, η ποιότητα και αποτελεσματικότητα των διοικούντων ηγετών εξαρτάται από την ορθότητα των αποφάσεων που λαμβάνουν, και από την αποτελεσματικότητα της υλοποίησης των αποφάσεων αυτών. Πολλές θαυμάσιες στη σύλληψη τους αποφάσεις ποτέ δεν υλοποιούνται. Ακόμα και σε προσωπικό επίπεδο αποφάσεις όπως “θα χάσω βάρος” ή “θα κόψω το κάπνισμα” ή “θα ξεκινήσω γυμναστική” μένουν στο επίπεδο προθέσεων. Η αποτελεσματική υλοποίηση αποφάσεων και συνεπώς η παραγωγή θετικού έργου εφόσον οι αποφάσεις είναι ορθές είναι ίσως το πλέον δύσκολο εγχείρημα στο management. Ξεπερνά τα όρια μιας στρωτής και συνετής διαχείρισης και απαιτεί ηγετικές ικανότητες.

Τα επιμέρους συστατικά και οι παράμετροι που καθορίζουν το βαθμό επιτυχίας περιλαμβάνουν τα ακόλουθα :

Εξουσία

Καταρχήν απαιτείται αυτός που λαμβάνει την απόφαση, και προσπαθεί να την υλοποιήσει να έχει την εξουσία να το κάνει αυτό. Πρόκειται για τη νόμιμη εξουσία που εκπορεύεται από τη θέση, την περιγραφή των καθηκόντων, των αρμοδιοτήτων και των υποχρεώσεων του ατόμου που έχει εξουσία.

Από μόνη της, η κατοχή εξουσίας δεν είναι σε θέση να δώσει ούτε όλες τις λύσεις ούτε όλες τις απαντήσεις. Κι αυτό γιατί η εξουσία δεν μεταφράζεται αυτομάτως σε δύναμη / ισχύ.

Ισχύς / Δύναμις

Αυτή στη διοίκηση επιτυγχάνεται πάντα μέσω των ανθρώπων, συνεργατών. Σε αυτούς βασίζεται εκείνος που έχει την εξουσία προκειμένου να υλοποιήσει τις αποφάσεις του. Αυτή ή παράμετρος συχνά έρχεται ως πρώτη περίεργη εμπειρία σε νεαρούς εκκολαπτόμενους managers που ανεβαίνοντας τα σκαλιά της ιεραρχίας των επιχειρήσεων, πιστεύουν ότι καθώς αποκτούν περισσότερη εξουσία, έχουν και περισσότερη δύναμη. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Μπορεί ο υπουργός να έχει την εξουσία να νομοθετήσει και να επιβάλλει το νόμο, με τον ίδιο τρόπο που θα το προσπαθήσει και ένα διευθυντής εργοστασίου ή ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης. Η πραγματική ισχύς όμως, που μεταφράζεται σε δύναμη δεν ανήκει σε αυτούς. Μια απεργία του προσωπικού μπορεί να βάλει λουκέτο στο εργοστάσιο, με τον ίδιο τρόπο που μια απεργία των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας μπορεί να αναστατώσει τη χώρα. Εδώ λοιπόν, έγκειται και η παραξήγηση ανάμεσα στις έννοιες εξουσία, ισχύς και δύναμη.

Συνήθως η εξουσία αποτελεί προνόμιο της εκλεγμένης ( π.χ. σε μια δημοκρατική κυβέρνηση ) ή της διορισμένης ( σε μια επιχείρηση από τον ιδιοκτήτη της ) διοίκησης. Θεωρητικά αυτή η κατηγορία θα λέγαμε ότι διαθέτει την ισχύ της λήψης αποφάσεων. Αυτή όμως δεν αρκεί. Η τελική ισχύς και ουσιαστική δύναμις συνήθως ανήκει στους ανθρώπους που είτε ως εργαζόμενοι σε μια επιχείρηση, ή ως πολίτες στην κοινωνία, επιλέγουν να συνεργαστούν ή όχι, στην υλοποίηση των αποφάσεων.

Εδώ ακριβώς υφίστανται μια σειρά από αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Τα “συμφέροντα” π.χ. της διοίκησης που έχει την εξουσία είναι ανάπτυξη, αύξηση μεριδίων αγοράς, μεγέθυνση πωλήσεων και κερδών κ.λ.π. Τα “συμφέροντα” των εργαζομένων είναι εργασιακή ασφάλεια, ισορροπία προσωπικής και εργασιακής ζωής, υψηλότερες αποδοχές και καλύτερες συνθήκες εργασίας.

Συχνότατα τα παραπάνω συμφέροντα είναι ασύμβατα σε τρόπο που προκαλούν συγκρούσεις και ανωμαλίες.

Στις περιστάσεις αυτές απαιτούνται συνεργασίες και συναινέσεις ανάμεσα στους εμπλεκόμενους. Σε κάθε περίπτωση ο κοινός παρονομαστής, η ελάχιστη προϋπόθεση είναι η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης. Ελλείψει εμπιστοσύνης, αυτοί που θεωρούν ότι έχουν την εξουσία, στην πράξη δεν διαθέτουν τη δύναμη / ισχύ για να ασκήσουν αποτελεσματικά την εξουσία. Και το αποτέλεσμα είναι το σύστημα να παραλύει.

Επιρροή

Το μυστικό της συνταγής κρύβεται στην έννοια επιρροή. Την ικανότητα δηλαδή επιβολής χωρίς τη χρήση ούτε της εξουσίας ούτε της δύναμης. Πως είναι δυνατόν ένας ηγέτης που διαθέτει την εξουσία να οδηγήσει μπροστά τον οργανισμό που διευθύνει; Η ορθότητα λήψης αποφάσεων και η ορθότητα επιλογής των συνεργατών είναι εκ των ουκ άνω. Δίχως αυτές τις παραμέτρους χτίζουμε στην άμμο. Οι διαφορετικές ομάδες πίεσης δρουν η κάθε μια προς “ίδιον όφελος” με αποτέλεσμα ούτε η εξουσία που έχει την ευθύνη λήψης αποφάσεων ούτε οι έχοντες τη δύναμη, π.χ. μια ισχυρή ομάδα πίεσης, να είναι σε θέση να πετύχουν μια ολοκληρωμένη αλλαγή προς το καλύτερο.

Αυτή η διάσταση σκέψης λείπει από πολλούς που νομίζουν ότι είναι ηγέτες. Τους υπολείπεται ακριβώς η ηγετική ικανότητα του να εξασκούν “θετική” επιρροή στους γύρω τους, δηλαδή να πετυχαίνουν και να κατορθώνουν τους στόχους που βάζουν δίχως να χρησιμοποιούν ως αποκλειστικό “όπλο” τους, ούτε την ισχύ, ούτε την εξουσία τους. Για να συμβαίνει αυτό και να επιτυγχάνεται ένα κλίμα σύμπνοιας, σύγκλισης και συστράτευσης, απαιτούνται ένα κοινό όραμα για το μέλλον καθώς και συναίνεση και εμπιστοσύνη μεταξύ αυτών που έχουν την εξουσία ( κυβέρνηση, επιχειρηματίες, managers ) και αυτών που έχουν ισχύ ( σωματεία, πολίτες, εργαζόμενοι, ομάδες πίεσης ).

Σύνθεση & Συναίνεση

Κι όταν βρίσκεται κάποιος που έχει εξουσία και ισχύ, αλλά διαθέτει ταυτόχρονα και επιρροή, τότε λέμε ότι έχει την ηγετική προσωπικότητα που απαιτείται ώστε να προκαλεί εμπιστοσύνη και να κινητοποιεί τους άλλους. Τότε μόνον έχει όλα όσα χρειάζονται για να επηρεάσει θετικά, να πετύχει στην υλοποίηση των στόχων και των οραμάτων, τότε “κουνιούνται και τα βουνά ακόμα”.
Στο επίπεδο των επιχειρήσεων και οργανισμών τα παραπάνω είναι βεβαίως περισσότερο εφαρμόσιμα απ’ ότι σε επίπεδο διοίκησης μιας κρατικής ή κυβερνητικής μονάδας. Κι αυτό γιατί για να είναι αποτελεσματικές οι δημοκρατικές κοινωνίες όπως αυτή στην οποία ζούμε, πρέπει να υπάρχει συναίνεση και εμπιστοσύνη μεταξύ αυτών που την απαρτίζουν και συνδιοικούν, ο καθένας από το δικό του πόστο. Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι το κρίσιμο “έλλειμμα” της εποχής μας. Τα οικονομικά ελλείμματα είναι “τεχνικής” φύσεως, συνεπώς σε 1-2 χρόνια θα διορθωθούν. Απομένει να εκμεταλλευθούμε και να ωφεληθούμε από την παρούσα δύσκολη οικονομική συγκυρία προκειμένου να ισιώσουμε τις παραπάνω κοινωνικές στρεβλώσεις. Ιδού η Ρόδος.